It Can Happen Here

Waarom we ons moeten realiseren dat democratie geen vanzelfsprekendheid is (en wat we eraan kunnen doen) 

Inleiding: Hoe ik als kind leerde dat ‘het kan hier niet gebeuren’ de gevaarlijkste leugen is – en waarom dat nu relevanter is dan ooit. Hoe kunnen we voorkomen dat polarisatie in Nederland toeneemt? Dat is een vraag die steeds belangrijker wordt om te beantwoorden. Het is essentieel om actie te ondernemen en te bespreken hoe we polarisatie in Nederland kunnen voorkomen. Als we effectief willen voorkomen dat er polarisatie in Nederland ontstaat, moeten we meteen beginnen. Om polarisatie in Nederland te voorkomen, moeten we allemaal verantwoordelijkheid nemen.

 Ik ben geboren op 21 december 1955. Dezelfde dag als Frank Zappa. Dat is geen toeval – tenminste, dat vertel ik mezelf graag. Want net als Zappa heb ik mijn hele leven gekeken naar de wereld en gedacht: Wacht even, dit klopt niet helemaal.

Ïn mijn tienertijd 1966 hoorde ik Frank Zappa, zijn teksten, zijn “onverbiddelijke satire”. Hij zag wat ik als kind al voelde: dat de gevaarlijkste leugen is dat het “wel” kan gebeuren, maar dat we ons wijsmaken dat het “niet” kan gebeuren. In het nummers: “It Can’t Happen Here” gebruikte hij ironie om te laten zien hoe makkelijk we ons laten misleiden — door politiek, door media, door ons eigen gemak. Hij was geen profeet, maar een spiegel. En wat we in die spiegel zagen, was niet mooi: een samenleving die dacht “bij ons niet”, terwijl de tekenen overal waren. En nu, in 2025, kijk ik naar de wereld en zie ik dezelfde patronen. Andere namen, andere gezichten, maar dezelfde dynamiek: “mensen die boos zijn, die zich niet gehoord voelen, die op zoek zijn naar eenvoudige antwoorden op ingewikkelde vragen.” En weer zijn er rode vlaggen. Overal. Maar weer lijkt het alsof we collectief besluiten om ze te negeren. “Het kan hier niet gebeuren,” zeggen we. “Wij zijn Nederland, zijn verlicht, hebben de polder als methode.” 

Maar hier is het ding: de polder overstroomt ook als je de dijken niet onderhoudt. 

Toen ik jong was, had ik geen antwoord op mijn vraag. Nu wel. Het antwoord is namelijk niet “hoe kon dit gebeuren?”, maar “hoe laten we het opnieuw gebeuren?” Want de waarheid is: het kan hier wel gebeuren. Sterker nog, het is al aan de gang. Niet met dezelfde uniformen of symbolen, maar met dezelfde mechanismen: angst, boosheid, en het idee dat ‘de ander’ het probleem is. En dat is waarom ik deze blog schrijf. Niet om te zeggen “ik heb gelijk”, maar om te vragen: Hoe kijken we elkaar weer in de ogen? Hoe praten we met elkaar in plaats van over elkaar? Hoe zorgen we ervoor dat we niet opnieuw verrast worden door de geschiedenis? 

Frank Zappa zei het al in 1966: “It can’t happen here.” Maar hij bedoelde het ironisch. Hij wist – net als ik nu – dat het juist kan gebeuren als we denken dat het niet kan. Dus laten we eens kijken naar hoe het wél kan gebeuren, en wat we eraan kunnen doen. 

Deel 1: “It Can’t Happen Here” – De gevaarlijkste leugen die we onszelf vertellen 

Waarom we denken dat het ons niet kan overkomen 

 We houden ons graag voor dat we immuun zijn voor de fouten van het verleden. “want wij zijn slim genoeg. We hebben geleerd van de geschiedenis. Onze instituten, regels, een vrije pers zijn hufter proof.” Maar dat is precies het probleem: we denken dat democratie een vanzelfsprekendheid is. Alsof het een natuurwet is, zoals zwaartekracht. “Natuurlijk blijft de democratie bestaan. We blijven met elkaar praten. Want niemand kiest voor een dictator.” Maar democratie is geen natuurwet. Het is een keuze. Een keuze die we elke dag opnieuw moeten maken – in hoe we met elkaar omgaan, op welke manier we nieuws consumeren, of hoe we stemmen, en hoe we reageren wanneer iemand roept: “Pas op, dit gaat mis!” 

Frank Zappa wist het al in 1966: de grootste grap is dat we denken dat we immuun zijn voor de fouten van het verleden. In “It Can’t Happen Here” zong hij met een knipoog: “It can’t happen here / Everybody’s safe and it can’t happen here.” Maar die ironie was juist zijn waarschuwing: het kán wel gebeuren — precies omdat we denken dat het niet kan. Wat Zappa zag, was dat we onze eigen blindheid als bescherming zagen. “Wij zijn Nederland, wij zijn verlicht, wij hebben de polder” — alsof dat een vaccin is tegen extremisme, tegen polarisatie, tegen het uiteenvallen van de samenleving. Maar democratie is geen vaccin. Het is een spier die je moet blijven trainen. En Zappa’s satire was een trainingsprogramma: hij dwong ons om te lachen om onszelf, om de leugen te zien die we zo graag geloven. 

Hoe media en algoritmes ons boos maken (en waarom dat precies de bedoeling is) 

 We leven in een tijd waarin boosheid een businessmodel is. Sociale media, nieuwswebsites, politieke campagnes – ze verdienen allemaal aan je verontwaardiging. Want boosheid = kliks = geld. En wij, als consumenten, betalen graag. Niet met ons portemonnee, maar met onze aandacht. Frank Zappa zou hebben gierend gelachen bij het zien van sociale media. Niet omdat het grappig is, maar omdat het zijn ergste satire overtreft. Hij schreef al over hoe media en politiek ons manipuleren in nummers als “We’re Only In It For The Money” — een spotlied over hoe alles, zelfs onze idealen, wordt verkocht. Wat is een algoritme dat boosheid verkoopt, anders dan een moderne versie van dezelfde truc?
Het verschil? Zappa ontmaskerde het. Wij scrollen erdoorheen alsof het normaal is. En dat is precies waarom we zijn satire harder nodig hebben dan ooit. 

De valkuil van “het kan hier niet gebeuren” 

 De grootste leugen is niet dat het wel kan gebeuren. De grootste leugen is dat we denken dat het niet kan gebeuren zolang wij er maar niet aan meedoen. Actueel voorbeeld: Het Nederlandse kabinet, 2024-2025 Een jaar lang ruzie. Een jaar lang geen zichtbare oplossingen voor de grote problemen (woningnood, klimaat, zorg). Alleen maar strijd, polarisatie, en een gevoel van “wij tegen zij”. En toen? Gevallen. Niet omdat er iets was opgelost, maar omdat de boel muurvast zat. En wat was de reactie? “Gelukkig, die zitten we eindelijk af!” Alsof het probleem het kabinet was – en niet het feit dat we niet meer met elkaar praten, maar alleen nog over elkaar. Alsof het normaal is dat een regering niet regeren kan, omdat compromissen slaan “verraad” is geworden. Dat is hoe het begint. Niet met een knal, maar met een stilzwijgende overeenkomst: “We doen alsof we het niet zien.”
En voor je het weet, is het niet meer “het kabinet is gevallen”, maar “de democratie is een rommeltje”. En dan is de stap naar “misschien is democratie wel het probleem” kleiner dan we denken. 

Deel 2: De rol van de moderne sjamaan (of: wat jij hiermee te maken hebt) 

 Waarom we ‘wakker worden’ niet aan anderen kunnen overlaten 

 Als kind dacht ik dat volwassenen wel wisten wat ze deden. Dat ze de rode vlaggen zagen en er iets aan deden. Maar toen ik op dat bord schreef “De meester is ondemocratisch”, begreep ik iets belangrijks: niemand komt het voor je oplossen. Als je ziet dat iets niet klopt, ben jij degene die het moet zeggen. Ook als je de enige bent. Ook als het ongemakkelijk is. Dat is precies wat een sjamaan doet – of je nu in een Amazone-dorp woont of in een Nederlands polderdorp. Een sjamaan is geen goeroe, geen politicus, en zeker geen heilige. Het is iemand die het grote plaatje ziet en dat terugbrengt naar de gemeenschap. Die zegt: “Kijk eens goed. Dit is wat er aan de hand is. En dit is hoe we er samen iets aan kunnen doen.” 

 Frank Zappa was geen sjamaan in traditionele zin, maar hij deed precies wat een sjamaan doet: hij liet ons zien wat we liever niet zagen. Hij gebruikte humor, muziek, en onversneden eerlijkheid om ons wakker te schudden. Dat is de rol van de moderne sjamaan: niet om antwoorden te geven, maar om de juiste vragen te stellen. Niet om te zeggen “ik heb gelijk”, maar om te vragen: “Waar kijk je eigenlijk naar?” 

 Hoe jij het verschil kunt maken (zonder meteen de straat op te gaan) 

Je hoeft geen blog te schrijven, geen betoging te organiseren, en zeker geen ayahuasca te drinken om een moderne sjamaan te zijn. Het begint met kleine dingen: 

1. Vraag je af: “Wie verdient er aan mijn boosheid?”

   – Elke keer dat je een nieuwsbericht deelt omdat het je boos maakt, vraag jezelf: Wie heeft hier baat bij? Is het om het probleem op te lossen, of om de boosheid aan te wakkeren? Boosheid is een product. Jij bent de consument. Maar jij bepaalt ook of je koopt. 

2. Praat met iemand met wie je het oneens bent – en luister echt.

   – Het is makkelijk om te praten met mensen die hetzelfde denken. Maar echte verandering begint wanneer je begrijpt waarom iemand anders denkt zoals hij denkt. Dat betekent niet dat je het eens moet zijn. Het betekent wel dat je de mens achter de mening ziet. 

3. Deel niet alleen wat je boos maakt, maar ook wat je hoop geeft.

   – We worden overspoeld met slecht nieuws. Maar er zijn ook mensen die wel samenwerken, die wel oplossingen bedenken. Deel die verhalen. Hoop is ook besmettelijk. 

4. Wees de persoon die “het” zegt.

   – Net als ik op dat bord schreef: soms is het genoeg om hardop te zeggen wat iedereen denkt. Of het nu in een vergadering is, in een familiegroep, of online. “Wacht even, dit klopt niet.” Dat is al een begin. 

De kracht van de polder – en waarom we die weer moeten ontdekken 

We Nederlanders zijn trots op onze polders. En terecht. Want polderen – dat typisch Nederlandse woord voor samen zoeken naar oplossingen waar iedereen mee kan leven – was lang ons geheim. Wereldwijd keek men naar Nederland als een land met een interessante, werkende democratie. Niet omdat we nooit ruzie hadden, maar omdat we wisten dat je niet alles kunt krijgen wat je wilt – en dat dat oké is. Zolang iedereen iets krijgt. Zolang niemand met lege handen achterblijft. 

Dat is hoe we dijken bouwen die niet breken. Hoe we regeringen vormen die werken. Waarmee we een samenleving creëren waar mensen, ondanks verschillen, toch samenleven. 

Voorbeeld uit de praktijk: “Het lopend vuur” in Capelle aan den IJssel (2005). In een wijk die tot op het bot verdeeld was — buren die elkaar niet meer groetten, dossiers vol klachten bij de gemeente, een sfeer van wantrouwen — hebben we iets simpels gedaan: we staken een vuurpot aan op straat. Geen agenda, geen formele vergadering, gewoon een vuur waar mensen omheen konden komen. En toen gebeurde er iets bijzonders: 

– Mensen gingen praten. Niet over elkaar, maar met elkaar. 

– Boosheid maakte plaats voor begrip. Omdat je, als je iemand in de ogen kijkt bij het vuur, niet meer alleen een “lastige buurman” ziet, maar een mens met zijn eigen verhaal. 

– De gemeente kon dossiers sluiten. Omdat we ter plekke afspraken maakten — soms zelfs met de wethouder erbij. Geen lange procedures, maar: “Ok, we doen dit. Wie pakt wat op?” 

We noemden het “het lopend vuur” — omdat het beweeglijk was, omdat het warmte gaf, en omdat het verbinding creëerde waar voorheen alleen maar ruzie was. 

Dat is polderen in actie. Geen grote woorden, geen ingewikkelde plannen, maar: mensen bij elkaar brengen, luisteren, en samen zoeken naar een stap vooruit. 

Deel 3: Wat nu? Een wake-up call voor de verkiezingen en daarna 

Het begint met jou – en dat is goed nieuws 

Je hoeft geen wethouder te zijn, geen activist, en zeker geen sjamaan om het verschil te maken. Het begint met kleine, moedige stappen. Als dat vuur in Capelle aan den IJssel. Of op het bord in groep 5. Net als elke keer dat iemand besluit: “Ik zeg wat ik zie.” 

Dus hier is je wakker-word-checklist voor de komende weken (en daarna): 

1. Doe één ding dat verbindt (in plaats van verdeelt)

   – Organiseer je eigen “lopend vuur”. Dat hoeft geen letterlijk vuur te zijn (tenzij je dat wilt, natuurlijk). Het kan ook een koffieochtend met buren zijn, een gesprekskring in je straat, of een online groep waar mensen echt luisteren in plaats van alleen maar roepen. 

   – Tip: Begin met een eenvoudige vraag: “Wat zou onze wijk/straat/stad beter maken?” En luister eerst voordat je zelf praat. 

2. Kies bewust wat je deelt (en waar je boos om wordt)

   – Deel niet alleen wat je boos maakt, maar ook wat je hoop geeft. Voor elke drie verontwaardigde berichten die je deelt, deel er één die laat zien hoe mensen samen iets oplossen. 

3. Wees de persoon die “het” zegt

   – Zie je dat mensen elkaar negeren of uitsluiten? Zeg het. Niet beschuldigend, maar als een observatie: “Ik merk dat we elkaar niet meer echt horen. Kan dat anders?” 

4. Stem niet alleen – maar doe ook mee na de verkiezingen

   – De verkiezingen zijn geen eindpunt, maar een start. Kies niet alleen een partij, maar blijf betrokken. Ga naar een buurtbijeenkomst, schrijf je in voor een lokaal initiatief, of begin zelf iets kleins. 

De polder is van ons allemaal 

We staan op een kruispunt. We kunnen doorgaan met ruzie maken, dijken laten verwaarlozen, en verbaasd zijn wanneer het water stijgt. Of we kunnen kiezen voor wat altijd ons sterkste wapen is geweest: samenwerken. Dat betekent niet dat we het altijd eens moeten zijn. Dat betekent wel dat we moeten stoppen met doen alsof de ander het probleem is. Want de waarheid is: we zitten allemaal in dezelfde polder. En als het water stijgt, lopen we allemaal onder. 

 Een laatste gedachte (en een uitnodiging) 

 Ik schrijf dit niet omdat ik denk dat ik alle antwoorden heb. Ik schrijf het omdat ik weet hoe het voelt om de enige te zijn die het ziet – en hoe het voelt om niet meer de enige te zijn. 

Dus hier is mijn uitnodiging aan jou: 

– Doe één ding uit deze lijst. Maar doe iets. 

– Deel dit artikel als je het herkent. Maar deel het vooral met iemand met wie je het oneens bent. 

– Laat me weten wat jij gaat doen. Want verandering begint wanneer we elkaar weer zien – niet als tegenstanders, maar als mensen die dezelfde polder bewonen. 

Frank Zappa zei ooit: “You can’t be a real country unless you have a beer and an airline. It helps if you have some kind of a football team, or some nuclear weapons, but at the very least you need a beer.” Maar wat hij eigenlijk bedoelde was: een land — een samenleving — is alleen echt als mensen met elkaar praten, lachen, en vooral: als ze durven te kijken naar wat er echt speelt. 

Dus hier is je Zappa-inspiratie voor actie: 

– Wees de satiricus in je eigen omgeving. Niet om te sarren, maar om de ongemakkelijke waarheid te laten zien — met humor, met vragen, met een spiegel. 

– Gebruik je stem — of het nu is in een gesprek, een blog, of een lied. Zappa deed het met muziek. Jij kunt het doen met woorden, met een vuurpot, of gewoon door hardop te zeggen wat anderen denken maar niet durven. 

– Laat je niet wijsmaken dat “het hier niet kan gebeuren”. Dat is de grootste leugen — en de grootste grap. Maar wie lacht er nu? 

Want zoals Zappa zou zeggen: “It can’t happen here” — tenzij we toelaten dat het wel gebeurt. En dat, beste lezer, is geen grap meer.